Seweryn Smolikowski i jego krytyka niemieckiego pesymizmu filozoficznego

[Ammon]

W ramach ciekawostki udostępniam swój artykuł dotyczący Smolikowskigo (oryginał w: Kierunki badawcze w filozofii 2014, Łódź 2014, s. 167-179) i jego krytyki systemów pesymistycznych (z naciskiem na Schopenhauera i Mainländera).

Seweryn Smolikowski, urodzony w 1850 r. w Twerze, historyk filozofii i wieloletni redaktor Biblioteki Warszawskiej, pozostawił po sobie między innymi rozprawy dotyczące pozytywizmu oraz, co szczególnie interesujące, niemieckiego pesymizmu filozoficznego (nazywanego przez niego filozofią nicestwa). Ten drugi nurt, w którym „negatywna ocena rzeczywistości zostaje wyprowadzona z analizy właściwości samego bytu”, został zapoczątkowany przez Artura Schopenhauera, a jego innymi znanymi przedstawicielami byli m.in. Eduard von Hartmann i Philipp Mainländer. Smolikowski zauważa, że po śmierci autora Świata jako woli i przedstawienia pesymizm „z taką siłą zawładnął umysłami Niemców, iż stał się jednym z najwybitniejszych pośród innych prądów współczesnej nam filozofii”. Ocena ta jest być może przesadzona, ale tłumaczy, dlaczego niemiecki pesymizm był obiektem szczególnego zainteresowania polskiego filozofa. Smolikowski poświęcił temu zagadnieniu dwie prace: Rozbiór krytyczny podstaw zasadniczych filozofii Schopenhauera (1881) oraz Filozofia wyzwolenia. Przyczynek do dziejów pesymizmu (1883). Jak wskazuje tytuł pierwszego dzieła, autor nie ograniczał się jedynie do zapoznania polskich czytelników z wciąż nowymi w tamtym czasie poglądami, ale starał się również dokonać krytyki ich fundamentalnych założeń.
(...)
Pierwszą kwestią, którą należy przybliżyć, jest samo pojęcie filozofia nicestwa. Seweryn Smolikowski stwierdza, że filozofia ta, „wskazująca nirwanę za cel całemu stworzeniu, a głównie rozumnym jego przedstawicielom — ludziom, znajduje w Niemczech coraz to nowych szermierzy”1. Głównymi przedstawicielami tego nurtu są Artur Schopenhauer, Eduard von Hartmann oraz Philipp Mainländer. Szczególnie interesującym jest fakt, że polski filozof bardzo dużo miejsca w swojej Filozofii wyzwolenia poświęca trzeciemu z wymienionych — Mainländerowi. Pisząc o zalewie publikacji związanych z pesymizmem, stwierdza:

Ostatnimi czasy dopiero (w końcu 1876 r.) zjawiła się książka, która zarówno rozmiarem swoim, jak i doniosłością przedmiotu, oraz erudycją autora, a przy tym potoczystą i ponętną formą, zajmie pewno wydatniejsze stanowisko w dziejach pesymizmu germańskiego.

Chodzi tu mianowicie o dzieło Die Philosophie der Erlösung, którego pierwszy tom ukazał się właśnie w 1876 r., a którego tytuł (Filozofia wyzwolenia) wykorzystał później polski filozof. Smolikowski mylił się jednak co do doniosłości przedstawionych tam myśli. Po początkowym umiarkowanym sukcesie i dwukrotnym wznowieniu głównego dzieła Mainländera zainteresowanie jego poglądami niemal całkowicie wygasło. Warto zauważyć, że pierwsza część Filozofii wyzwolenia Smolikowskiego pozostaje do dzisiaj najobszerniejszym omówieniem poglądów autora Die Philosophie der Erlösung w polskiej literaturze.

[Kreuzgang]

Ammon, masz może wiedzę o tym na jakie języki przełożono dotychczas Mainlandera? Dziwnie zapomniany to filozof ( może nawet na skalę światową), biorąc pod uwagę że wielu mniej znaczących doczekało się w naszych czasach tłumaczeń i wznowień.

[Ammon]

Ammon, masz może wiedzę o tym na jakie języki przełożono dotychczas Mainlandera? Dziwnie zapomniany to filozof ( może nawet na skalę światową), biorąc pod uwagę że wielu mniej znaczących doczekało się w naszych czasach tłumaczeń i wznowień.

Nie istnieje jakikolwiek pełny przekład. W Polsce ukazało się tłumaczenie jednego rozdziału z pierwszego tomu (odsyłam do tematu o Mainlanderze).